Archieven Het Utrechts Archief Het Utrechts Archief

Uw zoekacties: Huis Hardenbroek

1010 Huis Hardenbroek

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Inleiding
Huis Hardenbroek en omgeving
Kasteel en grondbezit
Eigenaren en bewoners
Archiefvorming
Beheer en ordening van het archief
1010 Huis Hardenbroek
Inleiding
Beheer en ordening van het archief
Al vroeg zijn er in dit archief sporen van eigentijds beheer te vinden. Zo zijn er uit de zeventiende eeuw inventarissen bewaard gebleven van de archieven van de familie Van Lockhorst en van de heerlijkheid ’s-Heeraartsberg, Bergambacht en Ammerstol. *  Ook is een inventaris bewaard met beschrijvingen door Johan Adolf van Hardenbroek (1721-1791) van archiefstukken over zijn militaire loopbaan. Deze legde ook een catalogus aan van een deel van de pamfletten in zijn bezit.
Rond 1840 kreeg W. van Putten, tussen 1832 en 1845 actief als huisleraar en gouverneur in huis Hardenbroek, van Gijsbert Carel Duco d’Aumale van Hardenbroek opdracht om het archief te ordenen en te beschrijven. Zijn inspanningen waren aanleiding voor enkele belangstellende historici om stukken daaruit te bestuderen en te publiceren. De inventarissen van Van Putten betroffen echter niet alle op huis Hardenbroek aanwezige archivalia.
Belangstelling voor de genealogie van de familie Hardenbroek leidde eind negentiende eeuw tot nieuw onderzoek In 1892 verscheen een genealogie in druk van de hand van Karel Jan Gijsbert van Hardenbroek van ’s-Heeraartsberg en Bergambacht (1830-1908). *  Zijn neef Gijsbert Carel Duco d’Aumale van Hardenbroek (1862-1934), die datzelfde jaar de eigenaar en nieuwe bewoner werd van huis Hardenbroek, was zelf ook actief als genealoog.
In 1892 legde G.C.D. baron d’Aumale van Hardenbroek (1862-1934), die net eigenaar en bewoner van huis Hardenbroek was geworden, contact met Samuel Muller Fzn. (1848-1922), toentertijd gemeente- en rijksarchivaris in Utrecht. Muller bezocht huis Hardenbroek en rapporteerde dat het archief in de grootst mogelijke wanorde verkeerde, een opmerkelijke constatering gezien de inventarisatie door W. van Putten rond 1840. Besloten werd een scheiding aan te brengen tussen het ‘eigenlijke’ familiearchief en de overige bestanddelen. Dit leidde tot de komst van C.A. de Kruijff, die tussen 1892 en 1897 van vele stukken afschriften maakte en ook in andere archiefcollecties onderzoek deed naar de familie Hardenbroek. In 1896 gingen er acht koffers met archief naar het gebouw aan de Drift van het Rijksarchief Utrecht, waaruit de baron de stukken die naar zijn oordeel tot het familiearchief behoorden, al had afgescheiden.
Muller ging nu voortvarend aan de slag en kwam twee maanden later al met een voorstel om de veelheid aan te stukken een passende bestemming te geven. Voor het Rijksarchief in Utrecht selecteerde hij een grote hoeveelheid afschriften van resoluties en andere stukken van de Staten van Utrecht, de Gedeputeerde Staten van Utrecht en de Ridderschap van Utrecht, opgemaakt door of vóór leden van de families Van Hardenbroek, Van Lockhorst of Van Renesse van Lockhorst als lid van deze bestuurscolleges ten behoeve van hun eigen administratie. Vooral van Gijsbert Jan van Hardenbroek nam hij een groot aantal van dit soort stukken op. Al deze stukken werden opgenomen in de collectie Handschriften van het Rijksarchief Utrecht. *  Zes stukken van het huis Sterkenburg werden als aanvulling opgenomen in de oude rechterlijke archieven. * 
Een belangrijk register met vonnissen en besluiten van de Habsburgse stadhouder en diens raad uit 1528-1530 en 1544 kreeg een plaats in het archief van het Hof van Utrecht. *  Een cartularium van het middeleeuwse Sint-Agnietenklooster te Rhenen werd door Muller bij het kloosterarchief gevoegd. *  Ook nam Muller al in 1896 een gedeelte over van de stukken Van Lockhorst-Van Zuilen, overwegend uit de zestiende en eerste helft van de zeventiende eeuw. *  Deze stukken werden zes jaar later echter met nog andere Van Lockhorst-papieren uit huis Hardenbroek op aandrang van G.C.D. d’Aumale overgedragen aan de heer Van Tuyll van Serooskerken van Zuilen om ze bij het huisarchief Zuilen te voegen. * 
Daarnaast bestemde Muller een grote hoeveelheid stukken voor een reeks van andere instellingen, die deze in dank aanvaardden. Een grote hoeveelheid stukken en charters ging naar het Algemeen Rijksarchief *  , terwijl tientallen stukken over het beheer van de goederen in Cadzand naar het Rijksarchief in Zeeland werden overgebracht. * 
Kleinere hoeveelheden gingen naar de Rijksarchieven in Gelderland *  , Groningen *  en Den Bosch, * 
Verder naar de gemeentearchieven van Amsterdam, Dordrecht *  , Leiden, Rotterdam *  en Utrecht *  , en voorts naar de Bibliothèque Wallone, de Ridderlijke Duitsche Orde in Utrecht en de archieven van de beide Lekdijkcolleges. * 
Ook enkele particulieren werden met archivalia uit Hardenbroek bedacht. Twee handschriften met juridische teksten uit de zeventiende eeuw droeg Muller over aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. * 
De hele onderneming was al in een vergevorderd stadium toen Muller ontdekte dat de laatste, nagezonden koffer vooral stukken van de familie Matenesse bevatte. Deze stukken droeg hij over aan de Hoge Raad van Adel in Den Haag, de instelling waaraan hij ook in eerste instantie al stukken van deze familie had geschonken. *  Al met al ging het om aanzienlijke overdrachten in 1896 en 1897, waarvan de inhoud maar ten dele valt te reconstrueren. * 
Algemeen Rijksarchivaris Th. van Riemsdijk veroordeelde weliswaar Mullers optreden, maar de verdeling werd niet ongedaan gemaakt. Als pionier voor het Nederlandse archiefwezen van het herkomstbeginsel en het respect voor de – al dan niet oude – ordening overtrad Muller hier hetgeen hij zelf zo vaak had gepreekt en in praktijk gebracht. Bovendien bleek Muller ‘eene groote hoop’ charters (waarschijnlijk transportakten) in overleg met de baron te hebben vernietigd. Behalve in enkele artikelen in het Nederlands Archievenblad is de gang van zaken eind negentiende eeuw ook goed uiteengezet in enige inleidingen op inventarissen met materiaal uit het archief van huis Hardenbroek. * 
De stukken die na deze ingrijpende campagne op huis Hardenbroek achterbleven, zijn in 1936-1939 door Jeanette P.M. Vaissier in een nieuwe inventaris beschreven. *  De vele pamfletten die zij bij het archief aantrof, heeft zij chronologisch in een catalogus beschreven die als aanhangsel bij de inventaris werd gevoegd.
Verwerving en inventarisatie
Verantwoording van de bewerking
Afkortingen
Bijlagen
1. Lijst van eigenaren van huis en heerlijkheid Hardenbroek
2. Genealogische schema's
Erfgoedstuk
3. Schematisch overzicht van de vorming van het huisarchief Hardenbroek
N.B. Het huisarchief van Hardenbroek bestaat uit een veelheid aan archiefbestanden die in de loop van de tijd door verschillende actoren zijn gevormd. Door huwelijk en vererving ontstond in de loop der tijden niet alleen een archief van de familie en het huis Hardenbroek, maar werd dit geheel ook verrijkt met archieven van aanverwante families en van huizen en heerlijkheden die door aankoop of vererving in handen kwamen van leden van de familie Van Hardenbroek. Tegelijkertijd zijn van tijd tot tijd ook weer bezittingen, al dan niet met bijbehorend archiefmateriaal, van de hand gedaan. De optelsom van dit geheel is hieronder in opeenvolgende clusters weergegeven. In dit overzicht worden alleen de belangrijkste aanverwante families genoemd. Hierin staan ook alle actoren vermeld waarvan heden ten dage geen archief niet meer is aangetroffen of waarvan het archief tegenwoordig elders wordt bewaard.
4. Eigentijdse ordening van archivalia van Johan Adolf van Hardenbroek (1721-1791) met betrekking tot zijn militaire loopbaan
N.B. Johan Adolf van Hardenbroek stelde in 1779 een inventaris samen van stukken met betrekking tot zijn militaire loopbaan, inv.nr. 1709. Hij bracht op bijna alle daarin vermelde stukken een inventarisnummer aan. De verzameling is niet compleet overgeleverd. De stukken eruit zijn in de huidige inventaris geplaatst in de relevante subrubrieken. De lijst hieronder biedt een concordantie tussen de stukken in de achttiende-eeuwse inventaris en hun huidige nummering.
5. Concordanties en herkomst
Erfgoedstuk

Kenmerken

Datering:
1353-1995
Toegangstitel:
Inventaris van het archief van huis Hardenbroek 1353-1995 (2013)
Auteur:
door C.A. van Kalveen†, m.m.v. K. van Vliet, O.M.D.F. Vervaart en T.L.H. van de Sande
Datering toegang:
2019
Openbaarheid:
Volledig openbaar
Rechtstitel:
Het archiefblok bevat archiefbescheiden met verschillende rechtstitels
Omvang:
42 m
Rubrieken:
Categorie: