Het Utrechts Archief heeft twee tekeningen aangekocht van de 17e-eeuwse meesters Herman en Cornelis Saftleven. Een ervan dook eind vorig jaar op in Berlijn, de andere begin dit jaar in Parijs. Beide werken werden verworven met de steun van de vrienden van het archief.

De tekening van Herman Saftleven (1609-1685) uit Berlijn was al langer bekend in de kunstwereld. Die van Cornelis (1607-1681) werd tot voor kort toegeschreven aan een 19e-eeuwse Franse kunstenaar. Het gaat echter duidelijk om een Utrechtse tekening van Cornelis Saftleven, wiens monogram ook op de tekening staat. Het is uitzonderlijk dat dit soort oude werken nog ontdekt worden en de laatste keer dat er een Saftleven werd toegevoegd aan de collectie van het archief was ruim twintig jaar geleden.

Volgens archivaris Kaj van Vliet hebben de werken van de Saftlevens een bijzondere plek in de collectie van het archief:
De gebroeders Saftleven maakten hun werken in een tijd waarin tekenaars en schilders zich net als zelfstandige beroepsgroep gevestigd hadden. Herman maakte meer dan 200 tekeningen van de stad Utrecht, die daarmee de belangrijkste bron vormen voor wie een beeld wil krijgen van Utrecht in de 17e eeuw. We zien hoe de stad eruit zag ver voordat de fotografie was uitgevonden. En behalve de grote informatiewaarde, zijn ze ook nog eens prachtig getekend. Van Cornelis kennen we maar een paar Utrechtse tekeningen – hij werkte vooral in Rotterdam – maar dat maakt die recente aanwinst op een andere manier bijzonder. Het werk van Cornelis is de eerste van zijn hand in onze collectie. We zien hier na al die eeuwen een bijzondere ontmoeting van twee getalenteerde broers uit de 17e eeuw.    

Eerste werken in de beeldcollectie
De tekeningen van Herman Saftleven zijn om nóg een reden bijzonder: zijn werken van de ingestorte Domkerk waren in de eerste tekeningen die in 1682 door het Utrechtse stadbestuur werden aangekocht. Hiermee vormden ze het begin van de beeldcollectie van Het Utrechts Archief, een verzameling waarvan inmiddels ruim 250.000 beelden online beschikbaar zijn.

Aanwinst Herman Saftleven 
De tekening van Herman Saftleven hoort met nog vijf andere tekeningen tot een serie die hij rond 1651 heeft gemaakt op verschillende plekken langs de zuidelijke omwalling van de stad. Hier bracht hij het bolwerk Manenburg in beeld, met boven op het waakhuis en rechts daarvan de Stadsbuitengracht en de middeleeuwse muur richting Zonnenburg. Halverwege wordt de muur onderbroken door de Servaastoren die de toegang tot de Nieuwegracht bewaakte. Daarachter de torenspits van de kapel van de Servaasabdij, die in de achttiende eeuw onder de sloophamer zou gaan. Op de oever van de Stadsbuitengracht rechts zijn twee paar vrouwen in de weer met de was. 

Tekening, zwart krijt en penseel in grijsbruin
288 x 384 mm
monogram "HS"
HUA, collectie beeldmateriaal, nr. 33122

Bekijk dit werk in de beeldcollectie

Aanwinst Cornelis Saftleven 

Anders dan zijn broer Herman heeft Cornelis Saftleven maar een paar tekeningen in Utrecht gemaakt. Deze tekening is nog maar kortgeleden als een ‘Cornelis Saftleven’ herkend maar zijn monogram is rechtsonder op de tekening duidelijk zichtbaar. Hij is gemaakt ergens in de jaren 1650 of 1660, in de tijd dat Cornelis weer in Rotterdam woonde, waarschijnlijk bij een familiebezoek aan zijn broer. Het gezichtspunt van deze tekening laat zich niet meteen raden. Cornelis stond op de zuidelijke stadswal en tekende daar achterzijde van het Agnietenklooster (tegenwoordig onderdeel van het Centraal Museum), met links nog een gedeelte van het koor van de Nicolaïkerk. De spits in de verte is van de kapel van de Servaasabdij aan het uiteinde van de Nieuwegracht. En wie zijn die twee daar in het midden? Zit daar zijn broer Herman met zijn bekende hoed aan een eigen tekening te werken? 

Zwart krijt, penseel in grijs
199 x 290 mm
recto r.o.: monogram “CSL”; verso: “Hervier Louis Adolphe 1818 - 1879 / travaille en Normandie, crayons aquarelles / maisons, rues, monuments - / fils et père [of frère] d’artistes peintres.”
HUA, collectie beeldmateriaal, nr. 203032

Bekijk dit werk in de beeldcollectie 

Meet weten?
De tekeningen zijn vanaf 14 oktober te zien in de tentoonstelling en het gelijknamige boek De getekende stad. Utrecht in oude tekeningen 1550-1900, dat dan in een geheel vernieuwde uitgave verschijnt.